การจัดการของเสีย ภายในฟาร์ม
การจัดการของเสีย ภายในฟาร์ม
มูลไก่และการกำจัด
ถ้าเป็นฟาร์มขนาดเล็กเลี้ยงไก่ไม่มากนักการจัดการมูลสามารถทำได้ง่าย แต่ถ้าเป็นฟาร์มขนาดใหญ่ เลี้ยงไก่จำนวนมากอาจจะหลายหมื่นถึงหลายแสนตัวการกำจัดมูลก็จะเป็นปัญหามาก มูลไก่ที่ขับถ่ายออกมาไม่ว่าจะคิดเป็นน้ำหนักหรือคิดเป็นปริมาตรจะมีความผันแปรอย่างมากตั้งแต่ประมาณ 35% จนถึง 145% ของ ปริมาณอาหารที่กินเข้าไปขึ้นกับว่าวัดเป็นน้ำหนักหรือวัดปริมาตร ถ้าชั่งน้ำหนักทันทีหลังจากที่ไก่ขับถ่ายมูล ออกมาก็จะได้น้ำหนักที่มากกว่า
เนื่องจากมูลยังมีความชื้นสูง ซึ่ง Ota and McNally (1961 ; อ้างตาม Bell and Weaver, 2002) รายงานไว้ว่าไก่พันธุ์ไวท์เล็กฮอร์นจะขับถ่ายมูลออกมาประมาณ 140-195 กรัม/วัน (น้ำหนักมูลสด) ซึ่งจะมีน้ำหนักประมาณ 1.45 เท่าน้ำหนักอาหารที่กินเข้าไป ส่วน Bell (1971 ; อ้างตาม Bell and Weaver, 2002) ได้ทำการเก็บข้อมูลในไก่ไข่ที่เลี้ยงในสหรัฐอเมริกา พบว่า ไก่ไข่จะขับถ่ายมูล ออกมาเฉลี่ย 122 กรัม/ตัว/วัน ซึ่งมีปริมาณเกือบเท่ากับปริมาณอาหารที่กินเข้าไปในแต่ละวัน และ Larenz (1986 ; อ้างตาม Bell and Weaver, 2002) พบว่า ไก่จะขับถ่ายมูลออกมาประมาณ 35% ของประมาณ อาหารที่กินเข้าไป (มูลมีความชื้น 59%)
วัสดุรองพื้น (Litter) ในบทนี้จะหมายถึง มูลและวัสดุรองพื้นปนกัน Paterson et al. (1998 ; อ้าง ตาม Bell and Weaver, 2002) รายงานว่า ไก่กระทงที่เลี้ยงจนถึงอายุ 44 วัน และ 57 วัน จะเพิ่มน้ำหนัก ของวัสดุรองพื้นขึ้นประมาณ 22 และ 26 กิโลกรัม/วัน/ไก่ 1,000 ตัว ตามลำดับ และถ้าคำนวณเป็นน้ำหนัก แห้งจะได้ประมาณ 0.73 และ 1.23 ตัน/ไก่ 1,000 ตัว เมื่อเลี้ยงจนถึงอายุ 44 และ 57 วัน ตามลำดับ
ปัญหาเกี่ยวกับการกำจัดมูลไก่จะแตกต่างกันออกไปในแต่ละพื้นที่ ขึ้นกับสภาพแวดล้อมลักษณะของ ภูมิอากาศ ลักษณะทางภูมิประเทศและการนำมูลไก่ไปใช้ประโยชน์ เช่น การนำไปเป็นปุ๋ยสำหรับพืชไร่ ฯลฯ
การจัดการเพื่อนำมูลไก่เป็นปุ๋ยสำหรับพืช
ข้อมูลปริมาณมูลที่ผลิตได้จากไก่ในตารางที่ 3.1 นั้น อยู่บนพื้นฐานของการขับถ่ายมูลประมาณ 102 กรัม/วัน/ตัวในไก่ไข่พันธุ์ไวท์เล็กฮอร์น และ 116 กรัม/ตัว/วันในไก่ไข่เปลือกสีน้ำตาล ปริมาณมูลที่สะสมอยู่ใต้ กรงไก่หรือภายในโรงเรือนเลี้ยงไก่นั้นขึ้นกับวิธีการทำให้มูลแห้ง ซึ่งน้ำหนักและปริมาตรของมูลจะลดลงเรื่อย ๆ
ตามระยะเวลาที่เก็บ เนื่องจากการระเหยน้ำและการย่อยสลาย จากการประมาณการ ไก่ไข่ 1 ตัวจะผลิตมูล ออกมาประมาณ 1.8 ลูกบาศก์ฟุต/ตัว/ปี ในระหว่างนั้นถ้ามีการทำให้แห้งโดยธรรมชาติและมีการย่อยสลาย โดยจุลินทรีย์บ้างก็จะลดปริมาตรลงเหลือประมาณ 1 ลูกบาศก์ฟุต/ตัว/ปี

ตารางที่ 3.1 ค่าประมาณการปริมาณมูลที่เกิดจากการเลี้ยงไก่ไข่ ไก่ไข่รุ่นทดแทนและไก่กระทง (มูลสด ประมาณการจากปริมาณอาหารที่กิน)
สัตว์ (10,000 ตัว) มูลสด (ตัน/วัน) มูลสด (ตัว/ปี)* มูลแห้ง (ตัน/ปี)** ไก่ไข่ (Layers)
– เปลือกไข่สีขาว 1.13 410.6 136.7
– เปลือกไข่สีน้ำตาล 1.28 465.4 155.1 ไก่ไข่รุ่นทดแทน (Replacement pullet, 0-20 สัปดาห์)
– เปลือกไข่สีขาว 0.54 179.4 59.8
– เปลือกไข่สีน้ำตาล 0.61 200.6 66.9 ไก่กระทง (Broilers)
– 0-42 วัน 0.87 237.2 79.1
– 0-49 วัน 1.01 287.0 95.6
– 0-56 วัน 1.14 332.8 110.9
หมายเหตุ
* มีระยะพักเล้าประมาณ 2 สัปดาห์/ฝูง (ไม่มีวัสดุรองพื้น)
** มูลแห้ง มีความชื้นประมาณ 25-35%
ที่มา : Bell and Weaver (2002)
ความจำเป็นในการทำให้มูลแห้ง
ความชื้นในมูลจะก่อให้เกิดปัญหาหลายประการ ได้แก่
1.เป็นอาหารและแหล่งวางไข่สำหรับแมลงวัน
2.ค่าขนส่งในการน ามูลไปจากฟาร์มจะสูงขึ้น เนื่องจากถ้ามีความชื้นสูงจะมีน้ำหนักมากขึ้น (น้ำหนัก/ ปริมาตร)
3.ปริมาณธาตุอาหารต่อหน่วยน้ำหนักลดลง (กรณีที่นำไปทำเป็นปุ๋ยสำหรับพืช)
4.ส่งกลิ่นเหม็นรุนแรง
มูลสดที่เพิ่งขับถ่ายออกมาจากไก่ไข่จะมีความชื้นประมาณ 70-80% อย่างไรก็ตาม ค่าความชื้นนี้จะ ผันแปรได้เนื่องจากอาจจะมีความชื้นมาจากแหล่งอื่นเพิ่มเข้ามาเช่น จากอุปกรณ์ให้น้ำและพฤติกรรมส่วนตัว ของไก่ขณะกินน้ำ ฯลฯ การจัดการมูลที่แนะนำคือจะต้องให้ความชื้นในมูลไม่เกิน 30% เพื่อไม่ให้เป็นอาหาร และแหล่งวางไข่ของแมลงวัน ซึ่งสามารถทำได้โดยการเลี้ยงไก่ในอัตราความหนาแน่นที่เหมาะสม ติดตั้งพัดลม ให้มีลมพัดผ่านมูลโดยตรงและมีการกลับกองมูลบ่อยขึ้น เป็นต้น
จากข้อมูล ไก่จำนวน 1,000 ตัวจะขับถ่ายมูลสดออกมาจำนวน 420 ตัน/ปี เมื่อทำให้ แห้ง (มีความชื้นประมาณ 25-30%) จะเหลือน้ำหนักมูลเพียง 137 ตันเท่านั้นที่จะต้องขนส่งออกไปจากฟาร์ม จะเห็นได้ว่า ถ้าเราทำมูลให้แห้งแล้วจะสามารถลดปริมาณมูลลงได้จนเหลือเพียง 1 ใน 3 ของน้ำหนักเริ่มต้น หรือเราจะสามารถลดจำนวนรถบรรทุกลงได้จาก 20 คันเหลือเพียง 7 คันเท่านั้น จึงทำให้ประหยัดค่าขนส่งลง ได้
มีการนำมูลไก่มาใช้เป็นปุ๋ยสำหรับพืชมานานแล้ว ซึ่งมูลไก่เป็นแหล่งที่ดีของอินทรียวัตถุและธาตุ อาหารสำหรับพืช อย่างไรก็ตาม ปัญหาของการใช้มูลไก่ ได้แก่ ปริมาณธาตุอาหารในมูลไก่แต่ละฝูง แต่ละ โรงเรือนไม่คงที่ จึงเป็นการยากที่เกษตรกรจะใช้ในพืชแล้วพืชจะได้รับธาตุอาหารที่ถูกต้องแม่นยำตามที่ ต้องการ ปริมาณธาตุอาหารในมูลหรือในวัสดุรองพื้นจะผันแปรไปได้เนื่องจากชนิดของไก่ สูตรอาหารที่ให้ไก่กิน
วิธีการเลี้ยงดูแลและจัดการมูล เป็นต้น
เหตุผลหนึ่งที่ทำให้เกิดความผันแปรของปริมาณธาตุอาหารในมูล ได้แก่ ความชื้นที่ต่างกัน มูลสด อาจจะมีน้ำหรือความชื้นมากกว่า 70% เมื่อมูลนั้นแห้งลงไม่เฉพาะแต่ความเข้มข้นของธาตุอาหารต่อหน่วย น้ำหนักเท่านั้นที่เปลี่ยนแปลงแต่ความเข้มข้นต่อหน่วยปริมาตรก็เปลี่ยนแปลงด้วย เนื่องจากมีการ เปลี่ยนแปลงโครงสร้างของมูลด้วย เมื่อเปรียบเทียบกับมูลสด มูลแห้งที่มีความชื้นประมาณ 30% จะมีปริมาตร ลดลงประมาณ 50% จากปริมาตรมูลสด
การท าให้มูลไก่แห้ง มี 2 วิธีใหญ่ ๆ ได้แก่
